Çin Suanpan, Su Saatleri ve Tarihte “Abaküs” Buluşu
Bilim ve teknolojideki gelişmeleri ile daha çok bilinen Çin medeniyeti geçmişte de büyük buluşların mimarı bir uygarlık olarak öne çıkan projelere imza atmıştır. Tarihi kaynakları daha detaylı olarak incelediğimizde Çin abaküsü adı verilen suanpan ile su saatlerinin oldukça dikkat çekici bir geçmişe sahip olduğu fark ediliyor. O döneme göre oldukça teknolojik ve eğitimde faydacı bir yaklaşımla üretilmiş bir materyal olarak bilinen bu iki icat toplumun gelişmesine faydası olmuştur. Milattan sonra 2. yüzyılda ilk kez kayıtlara işlenen hesap aracı olarak bilinen suanpan daha sonra Batı medeniyetine geçerek sıklıkla duyduğumuz abaküsün ortaya çıkmasını sağlamıştır.
O dönemde ilk kez üretildiğinde elde bulunan materyallerin daha pratik şekilde değerlendirilebilmesini sağlayacak bir yöntem tasarlanmıştı. Doğada sıklıkla yer alan ve rahatlıkla bulunabilen dikey çubuklar üzerine boncuklar dizilmiş ve bir hesaplama aracı oluşturulmuştu. Bu çubukların üzerinde üst bölümlerde her çubuk için iki boncuk alt bölümlerde her çubuk için 5 boncuk ayarlanmıştı. Kullanım alanına baktığımızda günümüzde toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi dört işlemin yapılmasını sağlayacak bir bu pratikliğe sahipti. Şimdi konuyu biraz daha derinleştiriyoruz.
Türk-İslam Tarihinde “Abaküs’ün” Yeri
Çin tarihinden Türk tarihine kadar giden yolda hesaplamanın dinamik altyapısına kulak veriyoruz. Çin medeniyetinin matematiksel gelişmedeki rolünü anlatmayı bitirmeden önce o dönemin en büyük gelişmelerinden biri olan su saati kulesini gözden kaçırmamak gerekiyor. O dönemde Song hanedanlığı yönetiminde bulunan Su Song tarafından inşa edilen 10 metre büyüklüğünde su saati, dev çarkların dönmesi ile astronomik bir görüş oluşturuyordu. Görsel olarak inceleme yaptığımızda pencere açıklıklarında ortaya çıkan ve zamanı öne çıkaran küçük figürlerin olduğu fark ediliyor. Türk-İslam tarihine doğru geldiğimizde El Harezmi’nin cebir, algoritma ve onluk sayı sistemindeki rolünü fark ediyoruz.
Ticarette ve ekonomik hayatta önemli görülen 12. yüzyılın en önemli gelişmesi Fibonacci’nin Liber Abaci eseri kültürel ve ekonomik denge üzerinde büyük bir katkı sağlamıştır. Abaküsün hesaplama sisteminin diğer bir ayağı İnka medeniyetinde düğümlü iplerden oluşan bir sistem izlenmiştir. Renklendirilmiş ipler üzerine düğümler atılarak sayısal bilgileri kaydedebilmek ve ondalık sistemi kullanabilmek mümkün olmuştur. İslam dünyasına doğru ilerlediğimizde özellikle Abbasi halifeliği döneminde hem matematik hem de mekanik teknolojisine yönelinmiştir. Özellikle 13. yüzyıla doğru Endülüs ve Anadolu’da bilim insanları açığa çıkmış ve çeşitli çalışmalar yapmışlardır.
El Muradiye, El Cezeri gibi dönemin en ünlü ilim adamları otomasyon sisteminin başlangıcını o dönemlerden atmıştır. Mezopotamya’nın gelişen tarım uygarlığı sümerler döneminde çivi yazısı ile desteklenmiştir. Kil tabletler üzerine tutulan kayıtlar o dönemin tarım ve ticaret anlaşmalarının bir parçası olarak öne çıkar. Bugün yapılan kazılarda Sümer şehri olarak bilinen Urukta bulunan tabletler, o dönemdeki vergilendirme sisteminden üretim fazlası ürünlerin denetimine, tarım ürünlerinin dağıtımından ekonomik ve idari yapıdaki tüm gelişmelere kadar her şeyi rahatlıkla gözlemleyebilmeyi sağlıyor.
