Carrington Olayı – Dünyanın Elektrik Kesintisi

Carrington Olayı – Dünyanın Elektrik Kesintisi – 1859

Tarihi kaynaklara Carrington Olayı olarak geçen bu vaka 1859 yılında tarihteki en büyük güneş fırtınasının sebep olduğu bir tahribat haline gelmiştir. Bütün dünyayı etkileyen bu olay 1 ve 2 Eylül tarihlerinde gerçekleşti. Şiddetli bir güneş patlamasının ardından dünyanın merkezinde jeomanyetik bir fırtına oluştu. İnsanlık tarihindeki en güçlü güneş fırtınası olarak kayıtlara geçen bu olay dünyanın manyetik alanında bozulmaya sebep oldu.

Kaynaklara daha detaylı olarak yaklaştığımızda o dönemde kullanılan telgraf sisteminin tamamen çöktüğü etrafta kıvılcımların oluştuğu söyleniyor. Bir de o günün sabahına bir bakalım. Takvimler 1 Eylül 1859 yılını gösterirken sabah saatlerinde İngiliz astronom Richard Carrent’ın güneşin yüzeyinde bir parlama gördü.

Kaynaklar bu parlamaya “solar fire” adını veriyor. Bu devasa güneş patlamasından ortalama 17 saat sonra işte o felaket meydana geldi. Dünya’ya CME adı verilen dehşet hızla koronal kütle akımı ulaştı. Bu akımın dünyaya ulaşması normal şartlarda 4 günü bulurken bu patlama anında 17 saatte ulaştı. Peki dünyada neler oldu?

Kutupta Aurora ışıkları kuzey ve güney kutupları bölgelerinden rahatlıkla görülebilirken bu olayda Küba, Hindistan, Roma ve Jamaika gibi bölgeye çok uzak ekvatora çok yakın olan yerlerde de görüldü. Kaynaklarda söylenene göre Amerikada o gece o kadar çok parlaktı ki insanların gaz lambası olmadan her yeri rahatlıkla gördükleri gündüz gibi kitap okuyabildikleri biliniyor.

Aynı gün dünyanın her yerinde telgraf sistemleri çöktü. İletişim koptu. Piller kapalı halde bazı ülkelerde telgraflar kullanılabildi ancak hatlarda aniden kıvılcımlar çıktı ve cihazlar parçalanarak yandı. Carrington olayı bugün yaşansaydı tahribatı ne olurdu?

Uzmanlar bu olayın modern çağda yaşanmasının etkisini araştırdı. Ortaya akılalmaz boyutta korkutucu bir tablo çıktı. Büyük çapta yaşanan elektrik kesintisi şebekeleri tümden çökertebilirdi. GPS sistemi, internet, tv gibi uydu sistemleri olumsuz yönde etkilenebilirdi. Sağlık sistemi başta olmak üzere finans, havacılık gibi büyük sektörlerde de bozulmalar ve aksamalar meydana gelirdi.

Carrington Bu Olayı Kayıtlara Nasıl Aktardı?

Uzayda görev alan astronotlar yüksek radyasyona maruz kalır ve bu durum kaçınılmaz risklere sebep olabilirdi. Aslında bu araştırma farklı bir gerçeği de açığa çıkardı. 2012 yılında tam olarak bu ölçekte olmasa da benzer bir durum yaşandı. Güneş fırtınası Dünya’yı sıyırarak atmosferde çözüldü. Eğer hedef şaşmasaydı belki de trilyonlarca dolarlık büyük bir kayıp yaşanacaktı.

Bilim adamlarına göre buna benzeyen sıradışı ve devasa olayların olma olasılığı her 150 yılda bir kez meydana geliyor. NASA bu tarz durumların olma olasılığı için erken uyarı sistemleri geliştirmeye devam ediyor.Güneş patlaması nedir, Carrington bu olayı nasıl gözlemlerine nasıl aktardı?

Güneş patlaması, Güneşin manyetik alanında meydana gelir. Bu ani patlama sırasında dışarıya enerji boşalır. Ultraviyole ışın, x ışını ve radyo dalgalarına benzeyen bir radyasyon yaymaktadır. Carrington’un gözlemlediği de aslında buydu. Gözle görülebilen büyük ve ani patlama oldukça güçlüydü. Aynı gün CME olayı yaşandı. Bu etki ile saniyeler içinde milyonlarca ton plazma uzaya fırladı.

17 saatte dünyaya ulaşan CME atımının hızı olağanüstüydü. Ortalama olarak 2 bin kilometre saatte hareket etmekteydi.Bu hızın sebebi ise günler öncesinden küçük çaplı patlamaların manyetik yolu temizlemesiydi.CME akımı bu etki ile herhangi bir engele uğramadan Dünya’ya daha hızlı şekilde ulaşabildi.

Kaynaklarda çok ilginç bilgiler yazıyor. Söylenene göre bu ışınlar dünyaya ulaştığında ABD’nin güney kısmında bazı madenciler bu ışının etkisi ile sabah olduğunu sandı. Pek çok madenci gecenin erken saatinde sabah sanarak işe gitti. O dönemde kayda geçen kişisel notlarda bu devasa olay “gökyüzünün alevler içinde kaldığı” yönünde dipnotları içeriyordu. Kırmızı, mor ve yeşil ışıklar gökyüzünde adeta dans ediyordu.