Dünyanın En Büyük İmparatorluklarından: Moğol İmparatorluğu
Moğol İmparatorluğu, Türkçe Büyük Moğol Ulusu 1206 – 1294 yılları arasında Orta Asya’da kurulmuş olan eski bir İmparatorluktur. Kuruluş döneminde Asya’daki, Cengiz Han idaresine boyun eğmiş, Türk ve Moğol boylarından oluşmuştur. 1206 yılında kurulmuş olan imparatorluk 1368 yılında yıkılmıştır.
1206 yılında Cengiz Han tarafından kurulmuş olan Moğol İmparatorluğu, çok kısa bir süre içerisinde dünyanın %22’sine sahip olmuştur. İmparatorluk 24 milyon kilometre kareden fazla bir alanı kapsamıştır. Tarihin, bitişik sınırlara sahip en büyük yüz ölçümündeki imparatorluğu haline gelmiştir. İmparatorluk en geniş döneminde iken, topraklarında 100 milyondan fazla nüfus barındırmıştır.
Devletin başkentleri sırasıyla 1206-1235 yılları arasında Avarga, 1235-1260 yılları arasında Karakum, 1260-1368 yılları arasında ise Hanbalık olmuştur. İmparatorluğun yaygın dilleri arasında Moğolca, Göktürkçe, Farsça, Uygurca ve Çince bulunmaktadır. İmparatorluğun yasama organı kurultaydır ve imparatorluk monarşi ile yönetilmiştir.
Moğol İmpatatorluğu’nun Kuruluşu
7. yüzyılın sonlarında Çin’e ait Tang Hanedanı yıllıklarında ilk kez “Moğol” kelimesi, küçük bir kabile adı olarak geçmektedir. 1140 yılında Moğol kabilelerinden Börçigin Kabilesi’ne mensup, Cengiz Han’ın büyük dedesi Kabul, tüm Moğolların ilk yöneticisi olarak “Han” unvanını almıştır. Cengiz Han’ın babası Yesügey Bahadır, Kabul Han’ın torunudur.
Altın İmparatorluk olarak tanınan, güneyde gittikçe güçlenen, Çin’n kuzeyini parlak bir zaferle ele geçiren Jin Hanedanı, Moğolların o dönemde en önemli ve en güçlü rakipleri olmuşlardır. Tatarlar, Çin derebeylerini hoşnut etmek amacıyla Kabul Hanın halefi olan Ambakay Han’ı Çin’e teslim etmiştir. Ambakay Han, Çin tarafından hiç beklenmedik bir şekilde “tahta eşek şekli” konumuna sokularak çarmıha gerildi ve infaz edildi. Bu yaşananlar yüzünden, Cengiz Han’ın büyük amcası Kutua Tatarlara ve Çin’e büyük saldırılar düzenlemiş ve bu akınların sonucunda Kutua “Moğol Herkülü” unvanını kazanmıştır.
1160 yılında Moğol, bir dizi bilinmeyen olay sonucu Jin Hanedanı tarafından hezimete uğratılmış ve sefalet içinde kalmıştır. Cengiz Han’ın babası Yesügey Bahadır, Kabul Han’ın torunu be aynı zamanda Börçigin kabilesinin en önemli şahsiyeti konumundadır. Yesügey Bahadır bir amaç üzerinde ilerlemiştir: “İttifaklar kurarak Moğol’u güçlendirmek. ”
Moğol’un müttefiklerinden biri, batı komşusu 200 yıldan beri Nasturi Hıristiyan olan Keraitler’dir. Keraitler’in o zamanki liderleri Tuğrul’dur fakat 1160’ta akrabalarının korkusuyla kaçmak zorunda bırakılmıştır. Yesügey Bahadır, Tuğrul’un kabilesinin liderliğini yeniden ele geçirmek için yardım etmiştir. Bu olaylar sonrası Tuğrul ve Yesügey Bahadır birbirlerini kardeş ilan etmişler ve Moğolların yeniden ortaya çıkışından muazzam etkisi olacak bir ittifak elde etmişlerdir.
Moğolların tarih sahnesine çıkışı Temuçin’in tüm kabileleri tek bir Moğol siyasi çatısı altında 1206’da birleştirip, Cengiz Han unvanını almasıyla gerçekleşmiştir. Moğol İmparatorluğu’nun tarihi boyunca toplam 6 tane imparatoru/hanı/hükümdarı olmuştur.
Bu Moğol hükümdarlarından ilki, Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Cengiz Han’dır. 1206 – 17 Ağustos 1227 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. İkinci Moğol İmparatoru Ögeday Han’dır. 13 Eylül 1229 ve 11 Aralık 1241 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Üçüncü Moğol İmparatoru Güyük Han, 24 Ağustos 1246 ve 20 Nisan 1248 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Dördüncü Moğol Hanı Möngke Han’dır. 1 Temmuz 1251 ve 11 Ağustos 1259 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Beşinci Moğol Hanı Arık Böke Han’dır. 11 Ağustos 1259 ve 21 Ağustos 1264 yılları arasında hüküm sürmüştür. Altıncı ve son Moğol Hanı ise Kubilay Han’dır. 5 Mayıs 1260 ve 18 Şubat 1294 tarihleri arasında hüküm süren Kubilay Han’ın ölümü sonrası Moğol İmparatorluğu parçalara ayrılmıştır.
